Từ lâu, họ hàng nhà “sâm” đều được y học đánh giá là thảo dược có vô vàn tiềm năng quý báu đối với sức khỏe con người. Ngày nay, quần thể này đa dạng với nhiều loài phân bố ở khắp thế giới. Khi nhắc đến nhân sâm Việt Nam phải nói đến sâm Ngọc Linh – loài thực vật bản địa có giá trị lớn về mặt y học. Mời quý độc giả cùng Bác sĩ Y học cổ truyền Phạm Lê Phương Mai khám phá những lợi ích bất ngờ từ sâm Ngọc Linh nhé.
Đang xem: Nhân sâm việt nam
Tổng quan về sâm Ngọc Linh
Thông tin chung1
Tên gọi khác: sâm khu năm (K5), thuốc dấu (Xê-đăng), sâm Việt Nam…Tên khoa học: Panax vietnamensis Ha et Grushv.
Quả chín có màu đỏ, thường có một chấm đen trên đỉnh quả
Bộ phận dùng
Thân rễ và rễ củ.
Đôi nét về dược liệu sâm Ngọc Linh
Mô tả cây sâm Ngọc Linh1
Thuộc thực vật thân thảo, thẳng đứng, chiều cao khoảng 40 – 80 cm, sống lâu năm. Ngoài ra, cây còn có nhiều vết sẹo do thân khí sinh tàn lụi hàng năm để lại. Vỏ ngoài màu nâu nhạt, bên trong ruột trắng ngà, phần cuối đôi khi có một củ hình cầu.
Các bộ phận của sâm Ngọc Linh1
Lá sâm Ngọc Linh gồm 2-4 lá kép chân vịt mọc vòng. Riêng từng lá kép có 5 lá chét, dạng hình trứng ngược hoặc hình mác dài 10-14cm, rộng 3-5cm. Gốc lá hình nêm, đầu thuôn dài, mép có khía răng nhỏ.
Thân khí sinh: Mảnh, mọc thẳng đứng, gồm 2 – 4 lá kép chân vịt mọc vòng. Riêng từng lá kép có 5 lá chét, dạng hình trứng ngược hoặc hình mác dài 10 – 14 cm, rộng 3 – 5 cm. Gốc lá hình nêm, đầu thuôn dài, mép có khía răng nhỏ.
Thân rễ: Thân rễ nạc, dài 30 – 40 cm, mọc bò ngang như củ gừng, có nhiều đốt, không phân nhánh. Vỏ ngoài màu nâu nhạt, bên trong ruột trắng ngà.
Củ (rễ củ): Phần cuối thân rễ đôi khi có một củ hình cầu.
Hoa: Cụm hoa màu lục vàng, mọc thành tán đơn ở ngọn thân, với cuống dài. Đài hoa có 5 răng, nhị 5, chỉ nhị hình sợi, bầu thượng, 1 ô. Quả dạng hạch, hình trứng, màu đỏ sau chuyển dần sang đen. Bên trong chứa hạt hình thận màu trắng có vân.
Xem thêm: Tra Từ Chủ Động Trong Tiếng Anh, Tra Từ Chủ Động
Hiện chưa có tài liệu ghi nhận công dụng của hoa sâm Ngọc Linh.
Bộ phận làm thuốc và giá trị của dược liệu
Thực tế, người ta thường sử dụng bộ phận thân rễ và rễ củ của sâm Ngọc Linh làm dược liệu chữa bệnh.1 Đặc biệt, dựa vào số nốt sẹo trên đầu củ mà có thể ước tính tuổi của sâm. Phải mất ít nhất 3 năm tuổi mới xuất hiện một sẹo.3
Theo đó, số lượng nốt sần càng nhiều thì sâm càng quý và hàm lượng dưỡng chất càng cao.4 Các nhà y học cổ truyền cho rằng, khi nếm nhân sâm Việt Nam, vị đầu tiên là đắng, hậu vị vẫn là đắng.5
Thân rễ và củ sâm được sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Còn tác dụng của lá sâm Ngọc Linh thì được dùng làm trà sâm thảo mộc.6 7
Nhu cầu sử dụng dược liệu này hiện nay để làm thuốc, bồi bổ cơ thể là rất lớn. Đây vừa là cơ hội để sâm Ngọc Linh chứng minh vị thế, vừa đặt ra những thách thức cho các nhà khoa học trong việc bảo tồn và nhân giống loài.
Có thể nhận thấy sự nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ và địa phương khi ban hành nhiều chính sách khuyến khích bảo tồn và phát triển thực vật quý hiếm này.
Thành phần của sâm Ngọc Linh
Lý do mà sâm Ngọc Linh được đánh giá cao so với nhiều thực vật khác chính là nhờ vô vàng hoạt chất giá trị, bao gồm:
Thành phần saponin vượt trội: gồm khoảng 49 – 52 loại saponin, trong đó có 25 – 26 loại đã biết. Còn lại là những loại có cấu trúc mới chưa từng được công bố, được gọi chung là vina-ginsenoside-R1-R24.1 2 Theo đó, hàm lượng saponin được xác định là dồi dào hơn những loại sâm đến từ Hàn Quốc, Mỹ…1Bên cạnh hoạt chất chính, thực vật này còn chứa khoảng 17 loại acid amin, 20 loại vi khoáng chất, tinh dầu (0,1%) và 17 loại acid béo (0,53%)…2
Sâm Ngọc Linh có mấy loại?
1. Sâm Ngọc Linh rừng
Đây là những cây sâm Ngọc Linh mọc hoang dã trên đỉnh núi Ngọc Linh. Không chịu sự can thiệp, tác động của con người vào quá trình sinh trưởng, phát triển và môi trường sống. Hàm lượng dược tính cao. Rất quý hiếm và luôn được tìm kiếm.
2. Sâm ngọc linh trồng
Để giúp nhiều người có cơ hội được sử dụng loại sâm quý, đồng thời bảo vệ nguồn gen sâm quý của Việt Nam, Chính phủ đã có đề án phát triển vùng trồng sâm Ngọc Linh ở một số khu vực như Huyện Nam Trà My, Quảng Nam và Tu Mơ Rông Kon Tum.
Ngoài ra cũng có 1 số các cá nhân, tập thể trồng sâm Ngọc Linh dựa trên cây giống có sẵn trong tự nhiên hoặc nhân giống trên kỹ thuật của các công trình nghiên cứu. Sâm Ngọc Linh trồng có nhiều mức giá khác nhau, tùy vào năm tuổi, hình dáng, trọng lượng sâm.
Về cơ bản, giá của sâm Ngọc Linh được trồng sẽ thấp hơn sâm tự nhiên rất nhiều nên nhiều người có cơ hội được tiếp cận và sử dụng. Dù khác biệt về giá nhưng tác dụng đối với sức khỏe của loại tự nhiên và được trồng không có nhiều chênh lệch.
Sâm Ngọc Linh có tác dụng gì?
Đối với hệ thần kinh
Những nghiên cứu và dữ liệu chứng minh cho các ảnh hưởng của sâm Ngọc Linh lên hệ thần kinh:
Tài liệu ghi nhận, sử dụng dược liệu liều thấp (10 – 100 mg/kg) có thể kích thích thần kinh, cải thiện các vận động thể lực và trí lực rõ rệt, điều hòa não bộ khi bị rối loạn phản xạ… Ngược lại, liều cao (0.5 – 2 g/kg) sẽ thể hiện quá trình ức chế thần kinh trung ương.1 2Vị thuốc có khả năng chống trầm cảm với liều uống 200 mg/kg/lần hoặc 50 – 100 mg/kg/ngày ở chuột nhắt trắng.1
Tăng cường sinh lực
Hiện nay, nhiều bằng chứng mới về tiềm năng của sâm Ngọc Linh đối với sức đề kháng ở người:2
Với liều (5 – 100 mg/kg) được ghi nhận có cơ chế tác động tương tự như sâm Triều Tiên. Nghĩa là làm gia tăng khả năng dùng chất nền lipid năng lượng cao, đồng thời hạn chế dùng nguồn hydratcacbon.Trong thí nghiệm ở chuột, dược liệu làm tăng sinh lực, chống lại sự mệt mỏi, hồi phục năng lượng và sức lực.
Xem thêm: Cách Trang Trí Youtube Cơ Bản Cho Người Mới Bắt Đầu, Tuỳ Chỉnh Bố Cục Kênh Youtube
Hồi phục máu và sinh lý
Trong thực nghiệm làm giảm hồng cầu và bạch cầu ở động vật, sâm Ngọc Linh thể hiện khả năng làm phục hồi đáng kể số lượng tế bào máu đã giảm.1
Ngoài ra, dược liệu này còn hỗ trợ tăng cường nội tiết tố sinh dục.1 Điều này thể hiện rõ ở đối tượng suy nhược sinh dục, giảm ham muốn, thông qua việc kích thích hoạt động này của não bộ.2
Kháng khuẩn và chống viêm
Nhiều ý kiến đồng tình về khả năng chống viêm và ức chế sự phát triển của vi khuẩn, đặc biệt ở vùng hầu họng do chủng Streptococcus gây ra.1 Hơn thế, sâm Ngọc Linh còn có tác động hiệp lực với một số kháng sinh thông dụng như Erythromycin, Ampicillin, Tetracyclin, Bactrim… Đồng thời không gây ảnh hưởng lên hệ lợi khuẩn ở ruột.2
Tác động ở những hệ cơ quan khác
Bên cạnh những ưu điểm kể trên, sâm Ngọc Linh còn mang lại lợi ích phong phú ở nhiều hệ cơ qua khác. Chẳng hạn như:2
Với tế bào gan, chiết xuất từ sâm có thể bảo vệ chúng trước những yếu tố gây hại.
Sâm Ngọc Linh và y học dân gian
Trong Đông y, sâm Ngọc Linh có vị đắng, mùi thơm nhẹ. Công dụng đa dạng bao gồm: kích thích hoạt động, tăng trí nhớ, phục hồi chức năng cơ quan của cơ thể, tăng sự thích nghi của cơ thể đối với yếu tố độc hại…1
Cách sử dụng sâm Ngọc Linh
Thực tế, sâm Ngọc Linh có thể sử dụng độc vị, hoặc phối hợp cùng nhiều loại thảo dược khác. Đặc biệt là nhóm thuốc bổ khí, bổ huyết… Liều trung bình là 2 – 6 g/ngày dưới dạng thuốc thang, bào chế dạng viên, siro…5
Ngoài ra, hiện này có đa dạng chế phẩm chứa sâm Ngọc Linh trong thành phần như Tinh sâm quy Ngọc Linh, Sâm quy mật ong, chè sâm – đinh lăng, sâm cốt giao, viên ngậm sâm Việt Nam “Vinagiseng”…3 5